Promocja 3 tomu Encyklopedii Solidarności

7 lutego 2020 r. w sali recepcyjnej kaliskiego ratusza odbyła się promocja 3 tomu Encyklopedii Solidarności. Organizatorami przedsięwzięcia było Archiwum Państwowe w Kaliszu wraz z Instytutem Pamięci Narodowej w Łodzi, Zarządem Regionu NSZZ "Solidarność" Wielkopolska Południowa, przy współpracy z Instytutem Pamięci Narodowej Oddział we Wrocławiu. W uroczystości udział wzięli m. in.: Poseł na Sejm RP Jan Mosiński, Poseł na Sejm RP Tomasz Ławniczak, Wiceprezydent miasta Kalisza Grzegorz Kulawinek, ks. kanonik dr Jarosław Powąska reprezentujący Biskupa Kaliskiego, były działacz "S" i pierwszy wojewoda kaliski w wolnej Polsce Antoni Pietkiewicz, przewodniczący ZR NSZZ "S" Wielkopolska Południowa Bernard Niemiec, Naczelnik Wydziału Kultury i Sztuki, Sportu i Turystyki Urzędu Miejskiego w Kaliszu Grażyna Dziedziak, redaktor naczelny 3 tomu Encyklopedii Solidarności Grzegorz Waligóra, zastępca redaktora naczelnego Łukasz Sołtysik, pełnomocnik oddziałowy wydawnictwa Leszek Próchniak, dr Joanna Żelazko reprezentująca Dyrektora IPN Oddział w Łodzi, członkowie "S", w tym cały skład Zarządu Regionu Wielkopolska Południowa, przedstawiciele instytucji kultury i nauki, sympatycy Archiwum Państwowego w Kaliszu.

Gospodarz spotkania, dr Grażyna Schlender przywitała zgromadzonych gości i wyjaśniła, że promocja 3 tomu Encyklopedii Solidarności inauguruje w Kaliszu obchody 40. rocznicy powstania "Solidarności". Związek ten zmienił losy nie tylko Polski, ale i całej Europy. Zburzył żelazną kurtynę, oddzielającą wolny i demokratyczny Zachód od reżimowej wschodniej Europy. Dziś, w świętowaniu biorą udział zarówno członkowie tzw. pierwszego garnituru "S" z lat 1980-1981, jak i ci, którzy reaktywowali związek do istnienia w 1989 r.

Jako pierwszy głos zabrał Poseł na Sejm RP Jan Mosiński. W swoim wystąpieniu mocno zaznaczył niepodważalność ciągłości prawnej pierwszej i drugiej "Solidarności", o czym świadczyć miało chociażby zarejestrowanie w sądzie warszawskim w 1989 r. tego samego statutu, który obowiązywał od 1980 r. Dalej zauważył, że mocną strona promowanego wydawnictwa jest jego rzetelność, ukazywanie zarówno dobrych jak i złych epizodów towarzyszących 10 związkowcom z terenu Wielkopolski Południowej, których biogramy znalazły się w 3 tomie Encyklopedii Solidarności.

Wiceprezydent Miasta Kalisza Grzegorz Kulawinek wspomniał o legendzie "S" w odniesieniu do swojego ojca, który jako pracownik WSK w Kaliszu przyniósł do domu odznakę solidarnościową. Encyklopedia Solidarności to według niego wartościowe wydawnictwo, szczególnie dla młodego pokolenia. Wiceprezydent wyraził nadzieję, że upamiętnienie najnowszych dziejów Polski będzie kontynuowane w kolejnych tomach.

Bernard Niemiec odniósł się do źródeł "S". Dla założycieli i członków ten związek zawodowy stanowił głębokie dążenie do wolności kraju. ZR NSZZ "Wielkopolska Południowa" wydatnie przyczynił się do przemian politycznych w latach 80. XX w. Doświadczenia działaczy na Wybrzeżu, są istotne, ale na sukcesie całego kraju zaważyły także wątki kaliskie. Należy je propagować i głosić prawdę, że stan wojenny nie było tylko incydentem w naszej historii.

Joanna Żelazko dodała, że IPN jest dokładnie o połowę młodszy od "Solidarności", gdyż powstał dopiero w 2000 r. Na szczęście znaleźli się ludzie, którym zależało na zbadaniu najnowszych dziejów Polski i uchronieniu ich od zapomnienia. Następnie głos oddano osobom bezpośrednio zaangażowanym w proces redakcyjny.

Dr Grzegorz Waligóra wyjaśnił, że początki projektu Encyklopedii Solidarności sięgają 2007 r. Zrodził się on z oddolnej inicjatywy społecznej, która znalazła poparcie ówczesnego Prezesa IPN Janusza Kurtyki. W prace nad 1 tomem zaangażowało się Stowarzyszenie Pokolenie i Oficyna Wydawnicza "Volumen". Według pierwotnego założenia Encyklopedia miała zawierać 5000 biogramów i 2500 haseł, a całość prac miała zostać zakończona w 2010 r. na 30-lecie "Solidarności". Okazało się jednak, że potrzeby są o wiele większe niż początkowo zakładano. Dlatego poszczególne tomy ukazują się w systemie holenderskim, tzn. każdy w układzie alfabetycznym od A do Z. Ze względu na rozbudowaną strukturę terytorialna IPN jest jedyną instytucją, która może prowadzić zsynchronizowane prace. Każdy region ma swojego koordynatora odpowiedzialnego za kontakt z autorami biogramów i haseł. Tom I ukazał się w 2010 r., tom II w 2012 r. Ogólnie ukazało się już prawie 4800 biogramów i ponad 1800 haseł.

Łukasz Sołtysik zauważył, że każdy kolejny tom jest obszerniejszy od poprzedniego. Jeszcze w 2020 r. ukaże się 4 tom pod redakcją dr. Jana Olaszka. W pracach nad biogramami i hasłami niezwykle ważne oprócz wykorzystania relacji ustnych jest dotarcie do źródeł, które stanowią m. in. dokumenty z legalnych struktur "S" z lat 1980. XX w., materiały wytworzone przez SB oraz prasa niezależna i ta z oficjalnego obiegu.

Pełnomocnik oddziałowy na Region Wielkopolski Południowej Leszek Próchniak dodał, że praca na naszym terenie należała do przyjemności, gdyż biogramy i hasła w całości były opracowane przez dr Grażynę Schlender i w zasadzie jedyne, czego wymagały, to drobne korekty.

Spotkanie było także okazją do wygłoszenie prelekcji przez dr Grażynę Schlender pt. Kaliska "Solidarność" - narodziny, stan wojenny, reaktywacja. Dyrektor Archiwum Państwowego w Kaliszu wspomniała o tym, że we wrześniu 1980 r. na ulicach Kalisza nie było widać autobusów. Pracę przerwał "Runotex", a następnie do strajku doszło w "Winiarach". Wystąpienia w tym drugim zakładzie, znanym w całej Polsce, szczególnie zaniepokoiły władze państwowe. Wszczęto sprawy operacyjnego rozpracowania "Runo" i "Postulat". Z pomocą strajkującym przyszli Antoni Pietkiewicz i Bogusław Śliwa. 29 września 1980 r. w świetlicy "Runotexu" powołano Międzyzakładowy Komitet Założycielski "S" na czele którego stanął Antoni Pietkiewicz. Związkowi przyznano siedzibę przy ul. Staszica 28. Porad prawnych udzielali tam Świętosław Fortuna i Maciej Pawlak. Powołano do istnienia Robotniczy Dom Kultury. Planowano rozciągnąć wpływy tworzących się struktur kaliskich na cały teren województwa kaliskiego. Udało się utrzymać rejon Sycowa i Kępna, przy jednoczesnej utracie Jarocina. W czasie Walnego Zjazdu Delegatów Województwa Kaliskiego 20 czerwca i 1 lipca 1981 r. wybrano nazwę regionu Wielkopolska Południowa i przeprowadzono wybór władz. Pierwszym przewodniczącym ZR został Zygmunt Rolicz z Sycowa. 7 lipca ZR NSZZ "Wielkopolska Południowa" przeniósł swoją siedzibę do pałacu ślubów przy alei Wolności. Działacze byli bardzo aktywni w działalności poligraficznej. SB w pewnym momencie myślała, że w Kaliszu mieści się filia oficyny "Nowa". Przedstawiciele ZR brali udział w I Krajowym Zjeździe Delegatów. Henryk Siciński był pomysłodawcą, a Bogusław Śliwa we współpracy z Janem Lityńskim brał udział w redakcji "Posłania do Ludzi Pracy Europy Wschodniej" - druku, dzięki któremu "Solidarność" wdarła się na arenę międzynarodową, przy jednoczesnym zaniepokojeniu Breżniewa. Działacze radykalizowali się - świadectwem ich determinacji jest chociażby napis mieszczący się do dziś na gmachu sądu "Przywrócić godność prawu". W wyniku operacji "Jodła" z 12 na 13 grudnia 1981 r. internowano 34 członków NSZZ "S" Wielkopolska Południowa, prawie wszyscy trafili do Ośrodka Odosobnienia przy areszcie śledczym w Ostrowie Wlkp. Antoniego Pietkiewicza zatrzymano w Gdańsku. W połowie stycznia 1982 r. utworzono podziemny Tymczasowy Komitet Koordynacyjny w Kaliszu, na czele którego stanęli Andrzej Wojkowski i Bogusław Śliwa. Po ich schwytaniu w lutym 1982 r., TKK kierował Bogdan Lisowski. Od października 1982 r. na czele TKK stał Antoni Pietkiewicz, który nie wrócił z przepustki w czasie internowania. Pod koniec 1984 r. kaliska "Solidarność" była osłabiona, brakowało liderów, którzy wyprowadzili się do innych miast albo wyjechali na emigrację polityczną. Przez jakiś czas działalność prowadziła "Solidarność Walcząca" z Jackiem Jakubowskim na czele. W latach 80. XX w. ogromną rolę we wspieraniu lokalnych struktur odegrał jezuita o. Stefan Dzierżek, uważany przez SB za jednego z 10 najbardziej niebezpiecznych jezuitów w Całej Polsce.

Najważniejszym momentem spotkania było wręczenie pamiątkowych egzemplarzy 3 tomu Encyklopedii Solidarności bohaterom biogramów lub członkom ich rodzin.

W wydawnictwie można znaleźć biogramy: Stanisława Bojszczaka, Leszka Dąbrowskiego, Piotra Morty, Henryka Müllera, Antoniego Pietkiewicza, Henryka Piwowarczyka, Tadeusza Plucińskiego, Jerzego Sówki, Mieczysława Walczykiewicza i Jarosława Wilnera.

Antoni Pietkiewicz, w imieniu wszystkich bohaterów biogramów, podziękował za odwagę i determinację swoim przyjaciołom z "Solidarności" wskazując na rolę wzajemnego zrozumienia w prowadzeniu dyskusji politycznych. Tylko szacunek do drugiej osoby i chęć poznania poglądów skrajnych mogą doprowadzić do kompromisów.

Okazją do wymiany poglądów były zakulisowe rozmowy przy okolicznościowym torcie jubileuszowym "Solidarności" ufundowanym przez firmę Tomasza Vogta z Pleszewa. Na pamiątkę spotkania wykonano także zbiorowe fotografie, a zaproszeni goście wpisali się do kroniki pamiątkowej Archiwum Państwowego w Kaliszu.

Przemawia dr Grażyna Schlender. Fot. Mieczysław Zaremba
Wypełniona po brzegi sala recepcyjna kaliskiego ratusza. Fot. Karol Andrzejewski
Zaproszeni goście. Fot. Mieczysław Zaremba
Przemawia Poseł na Sejm RP Jan Mosiński. Siedzą dr Grażyna Schlender, dr Joanna Żelazko. Fot. Mieczysław Zaremba
Fot. Mieczysław Zaremba
Przemawia Wiceprezydent miasta Kalisza Grzegorz Kulawinek. Fot. Mieczysław Zaremba
Fot. Mieczysław Zaremba
Przemawia dr Joanna Żelazko. Fot. Karol Andrzejewski
Przemawia Przewodniczący ZR NSZZ Solidarność Wielkopolska Południowa Bernard Niemiec. Fot. Mieczysław Zaremba
Przemawia dr Grzegorz Waligóra. Obok siedzą od leej Łukasz Sołtysik i Leszek Próchniak. Fot. Karol Andrzejewski
Dr Grażyna Schlender i dr Joanna Żelazko. Fot. Karol Andrzejewski
Przemawia Łukasz Sołtysik. Fot. Karol Andrzejewski
Fot. Karol Andrzejewski
Przemawia Leszek Próchniak. Fot. Mieczysław Zaremba
Przemawia dr Grażyna Schlender. Fot. Karol Andrzejewski
Egzemplarz 3 tomu Encyklopedii Solidarności odbiera Jerzy Sówka. Fot. Karol Andrzejewski
Przemawia Antoni Pietkiewicz. Fot. Karol Andrzejewski
Organizatorzy, goście, działacze Solidarności. Fot. Karol Andrzejewski