Dnia 24 listopada 2009 r. w gmachu Archiwum Państwowego w Kaliszu odbyły się warsztaty historyczne dla nauczycieli pt. "Propaganda w Polsce Ludowej" zorganizowane przez łódzki oddział Instytutu Pamięci Narodowej. Spotkanie prowadzili Panowie Paweł Kowalski i Grzegorz Nawrot z Referatu Edukacji Historycznej Oddziałowego Biura Edukacji Publicznej IPN w Łodzi. Są oni autorami szeregu publikacji oraz wystaw m.in. wystawy "Niech się święci... Obchody świąt i rocznic w Polsce Ludowej", która tworzyła scenerię dla niniejszych warsztatów.
Pani dyrektor Archiwum Państwowego w Kaliszu dr Grażyna Schlender powitała wszystkich zebranych. Nawiązała do trwającej od roku współpracy z Instytutem Pamięci Narodowej oraz zaprezentowała historyków - Pana Pawła Kowalskiego i Grzegorza Nawrota.
Pan Paweł Kowalski, który jest kierownikiem Referatu Edukacji Historycznej Oddziałowego Biura Edukacji Publicznej IPN zwrócił uwagę na to, że każdy współczesny system rządów posługuje się propagandą by zdobyć poparcie dla swoich idei. Współcześnie jednak mamy wolność przepływu informacji, wiadomości docierają do nas z wielu źródeł - w epoce PRL takich możliwości nie było. To nie przypadek, że Polakom propaganda kojarzy się z kłamstwem i prowokacją. To "spadek" po minionej epoce. Dla komunistów stosowanie propagandy było koniecznością, ponieważ "nie można rządzić siedząc na bagnetach". Pan Kowalski omówił szeroko struktury propagandy w Polsce Ludowej. Do 1948 r. kierowała nią Polska Partia Robotnicza, od 1948 r. Polska Zjednoczona Partia Robotnicza. Stamtąd do ministerstw spływały instrukcje. Z góry ustalone były scenariusze ważniejszych uroczystości, dyktowano nawet jakie portrety mogą się pojawić podczas pochodów pierwszomajowych. Dość ważną rolę w rozwoju propagandy komunistycznej odegrało wojsko. Fakt odbywania dwuletniej obowiązkowej służby wojskowej z dala od domu rodzinnego stwarzał ogromne możliwości dla polityki indoktrynacji młodego pokolenia Polaków. Wojsko wykorzystywano także w czasie przesileń politycznych np. w 1966 r. przy realizacji tzw. akcji "Proboszcz", gdy zbierano negatywne deklaracje wobec listu biskupów polskich do biskupów niemieckich. Cenzura w Polsce Ludowej miała głównie charakter prewencyjny. Cenzor miał za zadanie "wychować" ludzi pióra w taki sposób, by nauczyć ich umiejętnej auto cenzury. Z drugiej strony stosowano także cenzurę represyjną przez kontrolę korespondencji, rozmów telefonicznych. W stanie wojennym tego typu zachowania były najzupełniej jawne ("rozmowa kontrolowana").
Pan Paweł Kowalski zauważył, że cenzura była komunistom potrzebna dla osiągnięcia dwóch celów: dla legitymizacji rządów i dla mobilizacji społeczeństwa poprzez wsparcie dla rządzących. Dlatego w początkowej fazie w latach 1944 - 1948 propaganda odwoływała się głównie do polskich tradycji, do polskich bohaterów narodowych takich jak Tadeusz Kościuszko czy Kazimierz Puławski. Chciano pokazać, że przejęcie władzy przez komunistów odwołuje się do polskiego interesu narodowego. Później pojawiły się ataki na żołnierzy AK, kościół katolicki, ludzi związanych z opozycją. Propaganda miała także inny nurt: ukazanie sukcesów polskiego państwa ludowego. Wyolbrzymiano rolę człowieka pracy, przemysłu wydobywczego by wyrobić w społeczeństwie oczekiwane postawy. Propaganda towarzyszyła człowiekowi przez całe życie: od narodzin aż do śmierci.
Pan Grzegorz Nawrot historyk z Referatu Edukacji Historycznej Oddziałowego Biura Edukacji Publicznej IPN przedstawił zebranym wyniki ankiet przeprowadzonych przez CBOS. Okazuje się, że 30 % społeczeństwa polskiego pozytywnie oceniło rolę stanu wojennego, z całą pewnością jest to wynik wskazujący jaką rolę odegrała propaganda w kształtowaniu umysłów Polaków. Całość warsztatów była ściśle powiązana z pakietem edukacyjnym "Propaganda Polski Ludowej". Pakiet składa się z materiałów dla nauczyciela, materiałów dla ucznia, zbiorów plakatów, rysunków satyrycznych, zdjęć i filmów. W części informacyjnej możemy znaleźć słownik pojęć, biogramy, schematy struktury cenzury państwowej w Polsce Ludowej, teksty źródłowe oraz bibliografię.
Pan Nawrot zademonstrował w jaki sposób zaciekawić uczniów tematyką propagandy PRL. Można nawiązać do roli reklamy we współczesnym państwie. Można wskazywać na rolę tzw. nowo mowy. Uczniowie mogą spróbować stworzyć wizję ideału człowieka w poprzednich epokach historycznych i odnieść ją do ideału z czasów PRL (człowiek młody, zdrowy, pracowity, służący swoja praca państwu). Ciekawa była wizja kobiety przedstawiana w propagandzie komunistycznej. Płeć piękna miała wyznaczone konkretne zadanie: pracę na rzecz państwa, często była to praca typowo męska. Pojawiały się hasła "Kobiety na traktory", ukazywano robotnice z kielnią. Połączenie słowa z obrazem może dać bardzo dobre efekty.
Ogromne możliwości interpretacyjne daje projekcja filmów propagandowych połączona z późniejszą dyskusją. Jako przykład posłużył film "Wiosna" z 1954 r. Zebrani nauczyciele obejrzeli go z ogromnym zaciekawieniem, później interpretowali znaczenie konkretnych scen.
W warsztatach wzięło udział 27 nauczycieli ze szkół kaliskich, z Jankowa Pierwszego oraz Ostrowa Wielkopolskiego. Wszyscy biorący udział w zajęciach otrzymali od Prowadzących Teki Edukacyjne IPN oraz podziękowania. Na koniec Pani dr Grażyna Schlender poinformowała, że w planach Archiwum oraz IPN są już kolejne warsztaty filmowe dla nauczycieli przewidziane wstępnie w styczniu 2010 roku. Jednocześnie Pani dyrektor zaprosiła serdecznie do zwiedzania wystawy pt. "Niech się święci... Obchody świąt i rocznic w Polsce Ludowej" . Wystawa ta gości w Archiwum Państwowym do końca 2009 r.
Lista osób uczestniczących w warsztatach:
- Ambroziak Jarosław / Zespół Szkół w Kaliszu
- Baranowska - Zelent Grażyna / Gimnazjum nr 3 w Kaliszu
- Woźniak Anetta / Zespół Szkół Techniczno-Elektronicznych w Kaliszu
- Bryś Maria / Zespół Szkół Gastr.- Hotel. w Kaliszu
- Byzia Rafał / Gimnazjum nr 3 w Kaliszu
- Czarczyński Piotr / II Liceum Ogólnokształcące w Kaliszu
- Dymalska Dorota / Gimnazjum nr 3 w Kaliszu
- Furche Anna / Zespół Szkół Gastr.- Hotel w Kaliszu
- Janczak Arleta / Zespół Szkół w Jankowie Pierwszym
- Jaworski Marcin / Zespół Szkół nr 10 w Kaliszu
- Kobusińska Joanna / Szkoła Sióstr Nazaretanek w Kaliszu
- Kubiak Monika / Zespół Szkół nr 10 w Kaliszu
- Kurek Izabela / Gimnazjum nr 4 w Kaliszu
- Majewska-Kędzia Ewelina / I Liceum Ogólnokształcące w Kaliszu
- Marcinkowska Teresa / Szkoła Podstawowa nr 7 w Kaliszu
- Orczykowski Michał / Gimnazjum nr 9 w Kaliszu
- Płonecki Dominik / Gimnazjum nr 4 w Kaliszu
- Przygodzki Sławomir / III Liceum Ogólnokształcące w Kaliszu
- Rychter Witold / Zespół Szkół Sióstr Salezjanek w Ostrowie Wlkp.
- Skarżyński Tadeusz / Gimnazjum nr 9 w Kaliszu
- Słupianek Violetta / II Liceum Ogólnokształcące w Kaliszu
- Szalek Paweł / Zespół Szkół nr 7 w Kaliszu
- Szumski Daniel / Szkoła Podstawowa nr 9 w Kaliszu
- Tołwińska Magdalena / Gimnazjum nr 3 w Kaliszu
- Tomczyk Alicja / Gimnazjum nr 4 w Kaliszu
- Woźniak Jarosław / I Liceum Ogólnokształcące w Kaliszu
- Woźniak Agnieszka / Zespół Szkół nr 10 w Kaliszu